Blag 3: Frank Monahan, Ailtire & Léiritheoir Cultúrtha
Is dearthóir / léiritheoir cultúrtha Éireannach é Frank, tá spéis aige i scannánaíocht, sna healaíona & san ailtireacht. Áirítear lena chleachtas gairmiúil dearadh foirgneamh, & dearadh seit do léiriú scannán/teilifíse. Tá BA aige san Ailtireacht, 2008 agus Dioplóma Gairmiúil san Ailtireacht, 2012, araon ó London Metropolitan University. Roimhe seo fuair sé B.Des. i nDearadh Léiriúcháin do Scannán/Teilifís, ó IADT. Tá an cúlra seo mar bhonn eolais ag a chur chuige i leith cleachtais, ar cur chuige comhoibritheach, idirdhisciplíneach é agus a bhfuil a shuíomh sainiúil. Tá sé rannpháirteach in acmhainn chriticiúil an dearaidh a bhunaigh sé don Architecture at the Edge in 2017, ar cheap sé agus a choimeád sé an clár imeachtaí ina leith. Chuir sé suiteáil faoin spéir ar fáil, ‘Ghost Chapel' d'Fhéile Idirnáisiúnta Ealaíon na Gaillimhe 2018 i gcomhar le Bartlett School of Architecture.
Ag foghlaim ó chumhacht na háite - Blog 3
“Siúlaim mar go mbronnann sé - nó go dtugann sé ar ais - braistint áite ... Siúlaim mar, ar bhealach, tá sé cosúil le bheith ag léamh ...”
― Lauren Elkin, Flâneuse: Women Walk the City in Paris, New York, Tokyo, Venice and London
Scríobh Charles Baudelaire agus Walter Benjamin tamall ó shin faoin bhfear de chuid an lae inniu, a shiúil an chathair d'fhonn iniúchadh a dhéanamh ar a stair, ar an ailtireacht, ar an timpeallacht atá ag athrú.
Is éard atá i gceist leis an taiscéalaíocht agus an smaointeoireacht ná ciall a bhaint as rudaí, ciall a bhaint as na háiteanna agus ar na daoine a ndéanaimid teagmháil leo, agus is féidir an cur chuige seo a chur i bhfeidhm maidir le déagóirí ógánta ina saolta, trí idirghníomhú, imscrúdú, ceistiú, agus a gcuid smaointe a fhoirmiú, a thástáil agus a bheachtú.
Cuireann oideachas dírithe ar áit foghlaim chun cinn atá fréamhaithe i stair, timpeallacht, geilleagar, cultúr, tírdhreacha agus ailtireacht d'áit ar leith – trí mhapáil a dhéanamh ar “áit” na scoláirí féin nó a gclós scoile, comharsanacht, baile nó pobal is cóngaraí dóibh. Tá an siúl mar a bheadh mapáil a dhéanamh le do chosa. Is féidir leis cur chuige bunaithe ar áit, inbhuanaithe a chur chun cinn maidir le maireachtáil, oibriú agus agus spraoi a bheith ag duine, do chách.
Tar éis dúinn Clár Náisiúnta Ailtirí i Scoileanna de chuid Fhondúireacht Ailtireachta na hÉireann a thabhairt isteach do scoláirí na hidirbhliana i gColáiste Naomh Raphael, Baile Locha Riach, chuir muid tús trí cheisteanna a chur ar na scoláirí le beagán a rá faoin mbaile, an áit a bhfuil cónaí orthu agus an modh a thaistil siad ar scoil an mhaidin sin. Theastaigh uaim eolas a fháil ar a dtaithí saoil agus a nasc leis an áit. Ba léir go luath go raibh cónaí ar an tromlach in eastáit tithíochta imeallacha nó i bhforbairt ribín ar imeall na mbailte ón suirbhé neamhfhoirmiúil seo – ach amháin go raibh cónaí ar chúpla duine dóibh ar lonnaíochtaí feirme sa cheantar máguaird faoin tuath. Is cosúil nach raibh cónaí ar aon duine dóibh laistigh den bhaile féin. Mhol mise go mbeadh deis ann stopadh trí shiúlóid a dhéanamh tríd an mbaile - cor bealaigh a chur orainn féin - agus foirm na timpeallachta tógtha sin a iniúchadh.
Thángamar ar léarscáil stairiúil sráide ón leabharlann áitiúil, agus trí ghloine a leagan, lena béal thíos, ar an léarscáil, tharraing muid thart ar an imeall. Thugamar treoir do na scoláirí ansin an léarscáil a phiocadh suas, dul amach ar an mbaile, agus an ciorcal a shiúl, agus a bheith ag coinneáil chomh gar agus is féidir leo don chuar, agus a gcuid breathnuithe a thaifeadadh. Chabhraigh sé seo leo freisin tuairim a fháil faoi cá rabhamar i gcomhthéacs na háite. Tá baile Bhaile Locha Riach dlúth agus i mbeagán focal, léireodh an tsiúlóid na príomháiteanna ar fad sa bhaile dúinn, agus chuideodh sé linn seoda atá i bhfolach ar an saol a fheiceáil sa phróiseas. Trína bheith ag siúl – ní hamháin go ndéanann tú aclaíocht iontach – ní chaillfidh tú sonraí agus is mó i bhfad an seans go rachaidh tú isteach i bhfoirgnimh éagsúla, go mbrúfaidh tú síos caolsráideanna, etc.
Tá Baile Locha Riach suite ag roinnt teorainneacha, idir stairiúil agus gheografach agus múnlaíodh a phatrún agus a chineál forbartha ag na gnéithe seo ag céimeanna éagsúla dá fhorbairt. Tá an loch agus an móta meánaoiseach iontach ach d'fhéadfadh duine dul trí Bhaile Locha Riach go héasca gan ceachtar acu a thabhairt faoi deara. Tá a leagan amach sráide reatha mar a bheadh leagan amach meánaoiseach ann. Tá cuid mhór réadmhaoin ard caol suite i gceapacha burgáiste ar an dá thaobh den Phríomhshráid, a leagadh amach sa 13ú haois.
Is struchtúr pailmseiste é an Halla Measarthachta / coimpléasc bóthair na Beairice ina nochtar stair scaireach Bhaile Locha Riach. Tá comharthaí den bhaile múrtha, an chéad Theach Geata agus sraith d'fhorghabhálacha míleata le feiceáil le spléachadh tapa ann. Taobh thiar den Halla Measarthachta, a tógadh thart ar na 1780idí mar Bheairic Mharcshlua, fuair muid coimpléacs d'fhoirgnimh timpeallaithe ag blúirí de bhalla cosanta. Shín an suíomh chomh fada siar leis an loch le radhairc gleoite amach chuig na crannóga agus an tírdhreach máguaird níos faide anonn. Léirigh taighde scoláire ina dhiaidh sin go raibh ospidéal, otharlann agus teach ceárta san áireamh sa socrú uair amháin tráth. Faoi láthair, cuireann cuid dó seirbhísí sóisialta, cultúrtha agus oideachais ar fáil do mhuintir an bhaile. Ba é seo an suíomh a roghnaíodh do thionscadal deartha na scoláirí. Ceann de na chéad tascanna a leagamar amach leis an suirbhé a dhéanamh is ea ná pictiúir a thógáil dé na foirgnimh seo agus iad a tharraingt.
Is í an cuspóir ná, an sraith foirgnimh a chur in oiriúint, agus tíopeolaíocht nua tithíochta a thabhairt isteach / a ionchorprú le ‘giota baile' nua a fhoirmiú. Ceann amháin dóibh ag féachaint i dtreo an locha ach a bhain úsáid as líonra reatha de líonraí a nascanna ón áit seo a fhad leis an mbaile mar is ceart. Ar dhóigh éigin, is éard a bhí i gceist leis an tionscadal ná an spás ligthe i ndearmad seo a athbheochan, daonra a chur ann arís, agus trí seo a dhéanamh, an folús ar shráideanna in aice le lár an bhaile a réiteach.
Á glacadh leis an straitéis seo, dearadh na ceardlanna a tháinig ina dhiaidh leis na scoláirí a chur i lár an phróisis sin, agus mar thoradh air bhí moltaí ann do pháirc phoiblí líneach nua, caifé ar an gcrannóg agus pobal nua measctha cónaithe. Is léiriú soiléir é seo go léir ar acmhainneacht na hailtireachta cur le heispéireas maireachtála agus oibre i mbaile na hÉireann sa 21ú haois, rud a tháinig ó na scoláirí iad féin.
Is léir uaidh sin má thosaímid le céimeanna beaga .... chun tacú le breathnóirí atá ina dtosaitheoirí éirí níos feasaí agus níos smaointí faoin rud ar a bhfuil siad ag breathnú, is féidir leis sin iad a chumasú le fís mhalartach dá dtimpeallacht thógtha reatha a léiriú. Tá sé ríthábhachtach gur áiteanna beo bríomhara, de mhalartú sóisialta agus cultúrtha, de phobal agus caidrimh iad ár mbailte, agus mar sin, caithfear iad a bhainistiú i gcónaí mar aonáin oiriúnaitheacha atá ag athrú.
Féachaimid an oidhreacht sin de dhrochphleanáil i mbailte amhail Baile Locha Riach. Tá sé ar cheann de na dúshláin shiomptómacha atá roimh go leor pobail bheaga in Éirinn - fórsaí contrártha sa tírdhreach tráchtála mar gheall ar phatrúin athraitheacha iompair tomhaltóirí, agus mar thoradh air sin tá glactha le sraoilleáil de thithe as a leanann flúirse feithiclí, agus na déimeagrafaic atá ag athrú – tar éis an baile a tharraingt agus a mhúnlú, agus tá sin ar siúl ar fad, rud a fhágann go n-éiríonn an lár níos folmha. Tá an oiread sin le tairiscint ag bailte insiúlta agus beag i gcomhthéacs an athraithe aeráide. Ní mór gurb é an aidhm a bheadh leis ná an insint a aistriú ó na lonnaíochtaí beaga baile a ‘chaomhnú‘ nó a ’choinneáil’ ach ‘athsmaoineamh’ a dhéanamh nó a bheith mar agus ‘chrann taca‘ acu.
Léirigh na scoláirí tuiscint ar an gcaoi ar féidir na dúshláin seo atá roimh phobail níos lú a shárú trí íogaireacht, cruthaitheacht, comhoibriú agus maoirseacht fhadtéarmach. Léiríonn na tionscadail na féidearthachtaí a bhaineann le bheith ag obair i bhfabraicí stairiúla, ag athnascadh lárphointí baile lena gceantair mháguaird agus ag comhtháthú meascán úsáidí le lárphointí baile. Tháinig siad ar bhealach maireachtála a d'fhéadfadh cur chuige níos solúbtha i leith phlota an bhaile a mholadh. Baineann sé le heispéiris foghlama a chruthú a bhaineann leas as cumhacht na háite. Trí nasc na scoláirí leis an áit a chothú, cabhraíonn siad lena dtuiscint ar an áit ina gcónaíonn siad agus ar an gcaoi a gcabhraíonn gníomh a dhéanamh ina ngairdíní cúil féin leo aire a thabhairt don domhan mórthimpeall orthu.